Eric XIV sinh tại lâu đài Tre Kronor, lúc 9 giờ sáng ngày 13 tháng 12 năm 1533. Mới hai tuổi, cậu bé Erik mất mẹ. Năm 1536, cha của cậu, Gustav I của Thụy Điển, kết hôn với Margaret Leijonhufvud (1516–51), một nữ quý tộc Thụy Điển.

Giáo viên đầu tiên của Eric là Georg Norman người Đức, người về sau đã rời khỏi cung đình Thụy Điển đi chu du khắp nơi. Giáo viên kế tiếp là Dionysius Beurraeus (1500–67) của Tin lành giáo. Dionysius đã dạy cho Erik và em trai là Johan, cả hai đều học và có kết quả rất tốt. Erik rất thành công về ngoại ngữ và toán học. Ông cũng là một sử gia có hiểu biết, một nhà văn tốt và là nhà chiêm tinh học đại tài.

Khi Erik bắt đầu xuất hiện trước công chúng, ông được gọi là "vua được chọn" (Thụy Điển: utvald konung) và sau cuộc họp quốc hội tại Stockholm năm 1560, ông nhận danh hiệu "người nối ngôi" (Thụy Điển: arvkonung)[2].

Vào năm 1557, Erik được giao nhiệm vụ quản lý Kalmar, Kronoberg và Öland. Ông đã cư trú tại thành phố Kalmar.

Chống lại mong muốn của cha mình, Erik bước vào cuộc đàm phán hôn nhân với Nữ hoàng Elizabeth I tương lai của Anh và theo đuổi bà trong nhiều năm. Căng thẳng giữa Erik và cha anh lớn lên. Eric cũng đưa ra những đề nghị kết hôn nhưng không thành công với Mary, Nữ hoàng Scots (1542–87), Renata Lorraine (1544-1602), Anna of Saxony (1544–77) và Christine of Hesse (1543–1604).